Çizgili kas, vücutta isteğe bağlı hareket ettirilebilen; hızlı çalışan ve çabuk yorulan kas şeklinde de tabir edilen kaslardır. Çizgili kasları meydana getiren çizgili kas hücreleri ise miyozin ve aktin proteinlerinden oluşmaktadır. Hücreler Sarkolemma ismi verilen hücre zarı ile kaplıdır. Kırmızı kas hücresi de denen
çizgili kas hücreleri ayrıca konnektif bir doku türü olan Endomisyum ile çevrilidir.
Lifler, bir araya gelerek lif demetlerini meydana getirirler. Lif demetleri ise farklı bir konnektif doku olan Permisyum ile kaplıdır. Lif demetlerinin bir araya gelmesiyle oluşan kas da yine diğer bir konnektif doku ile; Epimisyumla sarmalanmıştır. Tüm vücut kaslarını saran konnektif dokunun adı ise Fascia'dır.
Kas hücrelerinin içeriğinde sarkoplazma mevcuttur. Sarkoplazma içerisinde de asılı halde duran 100'lerce Myofibril bulunur. Miyofibriller, protein yapısında yer alan ince ve kalın myofilamentlerden meydana gelmektedir. Bu miyofibrillerin ince olanlarını ağırlıklı olarak Aktin, kalın olanlarını ise Myozin molekülleri oluşturmaktadır. İskelet kaslarının çizgili bir görüntüye sahip olmasını sağlayan detay aktin ve miyozin filamentlerinin diziliş biçimidir.
- Çizgili kas hücreleri, uzun ve silindir biçiminde olan kas hücreleridir.
- Bir kas teli boyunca birden fazla çekirdek yer alır.
- Kas hücrelerinin sınırları net değildir ve sitoplazma bölünmesine rastlanmaz.
- Beynin kontrolü dahilinde istek üzerine çalışırlar.
- Düz kaslarla karşılaştırıldığında daha hızlı kasılırlar.
- Eklem bacaklılardaki kaslar bu tipteki kaslardan oluşur.
Çizgili Kasların Çalışma Biçimi
Çizgili kasların kasılması, aktin ve miyozin filamentlerinin birbiri ile iç içe geçmesinden meydana gelir. Bir çizgili kas demetini oluşturan pek çok farklı iplik bulunmaktadır. Bunlardan açık renkli olanlar aktin iplikleri olup, I bandı ismini almaktadır. Koyu renkli olanlar ise Myozinden oluşur ve A bandı ismi ile tanımlanır. I bandının ortasındaki birleşim kısımlarına Z çizgisi denmektedir. İki Z çizgisi arasında yer alan kısma Sarkomer adı verilir ve kasılmanın birimi olarak kabul görür. A bandının ortasındaki açık görünen kısma da H bandı denilmektedir.
Kasılma esnasında A bandının boyunda herhangi bir değişiklik olmazken I bandı kısalır ve H bandı görünmez hale gelir. 2 Z çizgisinin birbirine yaklaşması ile kasın boyu daha kısa bir hal alır. Gevşeme sonrasında da kas eski haline döner.
Çizgili Kasın Adım Adım Çalışma Süreçleri İse
Çizgili Kasın Kasılma Evreleri
Bir çizgili kasın kasılma ve gevşeme aşamasında 3 farklı evreye rastlanır.
- Bekleme Evresi: Gelen uyarının uygulanması ve kasılmanın başlaması arasında gerçekleşen kısımdır. Yaklaşık 0,01 saniye gibi oldukça kısa bir süredir.
- Kasılma Evresi: Kasılmanın başladığı zaman ile gevşemenin başladığı zaman içinde geçen aşamadır.
- Gevşeme Evresi: Kasın gevşeyerek eski haline dönmesidir. Yaklaşık 0,05 saniye gibi bir süreye sahiptir.
Fizyolojik Tetanos
Eğer kasa ardı ardına uyarı verilirse kas gevşemeye zaman bulamaz, kasılı bir şekilde kalır. Bu duruma fizyolojik tetanos adı verilmektedir.
Kasılmanın Kimyasal Detayları
Kasların kasılabilmesi için gereken enerji öncelikle ATP'den sağlanmaktadır. Ardından sırasıyla, kreatin fosfat, glikoz ve glikojenden yararlanılır.
Kaslarda kasılma esnasında bazı maddelerin miktarı azalırken bazılarının miktarında artış gözlemlenir. ATP, Kreatin Fosfat, Glikoz, Oksijen, Glikojen azalırken ATP+P, İnorganik fosfat, Laktik Asit, ısı ve Kreatin artar.
Kasların kasılması sinirler aracılığıyla verilen emirler sayesinde gerçekleşir. Uygulama emri veren bu sinirlerin kastaki uçlarına Motor Uç Plağı adı verilir.
Motor Uç Plağı'na uyarı geldiğinde sinir uçlarından asetil kolin salınır. Bu madde kasın Endoplazmik Retikulum'undan, Ca++ iyonlarının aktin ve miyozin lifleri arasına salınmasına neden olur. Ca++ iyonları varlığında ATP, ADP ile fosfata ayrılır ve kasılma için gereken enerji böylece sağlanmış olur.
Kasılma Esnasında“Ya hep ya hiç” Prensibi
Kas, eşik değeri altında kalan uyarılara herhangi bir tepki vermez. Eşik değerindeki uyarıya ise bütün şiddeti ile tepki verir. Bu nedenle uyarı şiddeti ardından artsa bile kasın verdiği tepki şiddetinde değişiklik olmaz. Buna“Ya hep ya hiç” prensibi adı verilir.
Çizgili Kas Tonusu
Çizgili kaslar, çalışmadığı sürelerde dahi düşük oranlarda dahi olsa kasılı halde dururlar. Buna kas tonusu denmektedir.
